نقش آجر در دوره تیموری+بررسی 5 نمونه موردی

در دوره‌ای که آخرین بازماندگان مغولان خونخوار در سرزمین ایران زندگی می‌کردند، فرهنگ غنی ایرانی تأثیر زیادی بر آنان گذاشت و باعث شد که خود آنان هم بخشی از خلق بناهای عظیم و درخور توجه کشور شوند. اما متأسفانه، به دلیل آتش کینه و حسد، بخش‌های بزرگی از این سرزمین تاریخی به تاراج و نابودی کشیده شدند.

در آن زمان، تیمور گورکانی با جذب معماران بزرگ و با استفاده از چیره‌دستی‌های معمارانی همچون قوام­ الدین و پسرش غیاث‌الدین شیرازی، آثار بسیار ارزشمند و زیبایی در زمینه آجرکاری خلق کرد.

در این دوره، پوشش‌های طاقی آجری به سرحد مطلوب رسیدند و انواع تزئینات آجری به‌واقع، عظمت یافتند. هنرهای بی‌نظیری را مانند نقش‌های گره چینی آجری، خط بنایی کوفی و… که تلفیقی از آجر و کاشی تیموری است، در هنر و معماری آن دوره شاهد بودیم.

در این مقاله از آجر وندا به نقش آجر در دوره تیموری خواهیم پرداخت و نمونه های موردی مهم آن را بررسی می کنیم.

ثبت سفارش انواع آجر سنتی و مدرن فقط با یک تماس 09120942935 📞

گور امیر، نقش آجر در دوره تیموری

مجموعه گور امیر یک مکان تاریخی در سمرقند ازبکستان است. این مقبره در زمان تیموریان در قرن پانزدهم میلادی ساخته شد و یکی از شگفت‌انگیزترین عجایب معماری ایرانی به شمار می‌رود. مجموعه گور امیر نمونه‌ای خیره‌کننده از معماری ایرانی دوره اسلامی است که دارای نقوش هندسی، کاشی‌کاری‌های زیبا و درهای چوبی کنده‌کاری‌شده است؛ اما یکی از بارزترین ویژگی‌های این مجموعه، استفاده از آجر در ساخت آن است.

آجر از نظر ساختاری و زیبایی در مجموعه گور امیر نقش بسزایی دارد. استفاده از آجر از ویژگی‌های رایج معماری ایرانی است. معماران و صنعتگران آن زمان در کار با آجر مهارت داشتند و از این وسیله برای ساختن بناهای خیره‌کننده‌ای استفاده می‌کردند که امتحان خود را پس داده‌اند.

یکی از بارزترین ویژگی‌های مجموعه گور امیر گنبد آن است. سازه گنبد تماماً از آجر ساخته شده است و یکی از بزرگ‌ترین گنبدهای جهان است که 15 متر قطر و 12.5 متر ارتفاع دارد. گنبد نمونه‌ای زیبا از کاربرد آجر در معماری ایرانی است و با تزئینات کاشی معرق بر روی آن مزین شده است. این الگوها جلوه‌ای مسحورکننده ایجاد می‌کنند، زیرا نور از پاچنگ­های اطراف گنبد عبور می‌کند و سایه‌روشن‌های زیبایی بر روی دیوارهای داخلی ایجاد می‌کند.

یکی دیگر از ویژگی‌های بارز مجموعه گور امیر، استفاده از آجر در طاق‌ها است. طاق‌ها نیز تماماً از آجر ساخته شده‌اند و با نقوش و طرح‌های زیبایی تزئین شده‌اند. استفاده از آجر در طاق‌ها و گنبدها باعث ایجاد حس وحدت و هماهنگی در کل مجموعه می‌شود. دیوارهای مجموعه گور امیر نیز تماماً آجری است و با کاشی‌کاری‌های معرق زیبای گیاهی و هندسی مزین شده است.

گنبدخانه گور امیر، سمرقند ازبکستان

استفاده از آجر در مجموعه گور امیر تنها به نمای بیرونی سازه محدود نمی‌شود. فضای داخلی مجموعه نیز با آجر تزئین شده است که حس وحدت و هماهنگی را در کل فضا ایجاد می‌کند. دیوارها، کف و سقف مقبره تماماً از آجر ساخته شده و با کاشی‌کاری‌های زیبا تزئین شده است. استفاده از آجر در فضای داخلی فضایی گرم و دلنشین ایجاد می‌کند که در تضاد با نمای بیرونی است.

آجر در مجموعه گور امیر تنها به عناصر تزیینی سازه محدود نمی‌شود. آجرها نیز نقش بسزایی در یکپارچگی ساختاری مجموعه دارند. آجرها در طرح‌های متنوعی چیده شده‌اند که به دیوارها و گنبدها استحکام و پایداری می‌بخشد

آجرهای به‌کاررفته در مجموعه گور امیر نیز از نظر اندازه و شکل قابل‌توجه است. آجرها بزرگ و مستطیل‌شکل هستند و با استفاده از خشت محلی ساخته شده‌اند. خاک رس در دمای بالا پخته می‌شود که باعث استحکام و دوام آجر می‌شود. اندازه و شکل آجرها بادقت انتخاب شده‌اند تا نقوش و طرح‌های پیچیده‌ای را ایجاد کنند که مجموعه را زینت می‌دهد.

نمایی از آرامگاه گور تیمور با معقلی های فاخر آجری

مسجد بی‌بی خانم سمرقند

مسجد بی‌بی خانم یک مکان تاریخی در سمرقند در ازبکستان است که در زمان تیموریان در قرن چهاردهم میلادی ساخته شده است. این مسجد به نام بی‌بی خانم، همسر فاتح بزرگ امیر تیمور نام‌گذاری شده است. مسجد بی‌بی خانم یکی از مهم‌ترین نمونه‌های معماری ایرانی در آسیای مرکزی به شمار می‌رود. این مسجد به دلیل مقیاس بزرگ، تزئینات باشکوه و استفاده از آجر در ساخت آن مشهور است.

مسجد بی‌بی خانم نمونه‌ای زیبا از کاربرد آجر در معماری ایرانی است و همچنین دارای نقش‌های باشکوه از کاشی‌کاری‌های زیبا و درب‌های چوبی فاخر است.

یکی از چشمگیرترین ویژگی‌های مسجد بی‌بی خانم، وسعت زیاد آن است. این مسجد یکی از بزرگ‌ترین مساجد در آسیای مرکزی است و دارای یک درگاه ورودی بزرگ، یک حیاط بزرگ، و گنبدها و مناره‌های متعدد است. استفاده از آجر در ساخت مسجد به معماران و صنعتگران آن زمان این امکان را می‌داد که سازه‌های بزرگی بسازند که هم زیبا بودند و هم از نظر ساختاری سالم.

گنبد مسجد بی‌بی خانم یکی از بارزترین ویژگی‌های مسجد است. دیوارهای مسجد بی‌بی خانم نیز تماماً از آجرهای پخته ساخته شده است که در طرح‌های متنوعی چیده شده‌اند. دیوارها نیز با کاشی‌های زیبا و کنده‌کاری‌های پیچیده تزئین شده‌اند که منحصر به مسجد است.

ایوان ورودی مسجد بی بی خانم، سمرقند ازبکستان

نقش آجر در مدرسه غیاثیه خرگرد

مدرسه غیاثیه یا مدرسه خرگرد در ایران نمونه‌ای قابل‌توجه از معماری ایرانی دوره تیموری است که به دلیل استفاده از آجر به‌عنوان مصالح ساختمانی مشهور است.

مدرسه غیاثیه خرگرد در سال 1444 در زمان شاهرخ تیموری ساخته شد. این مدرسه به دستور شیخ احمد خوافی وزیر حاکم و با استفاده از آجر ساخته شده است. استفاده از آجر یکی از مصالح ساختمانی رایج در ایران در این دوره  بود، زیرا به‌راحتی در دسترس و استفاده از آن آسان بود.

آجرسازی در دوران تیموری در ایران صنعتی جاافتاده و این کشور به‌خاطر آجرهای مرغوبش معروف بود. آجرهای به‌کاررفته در ساخت مدرسه غیاثیه خرگرد دست‌ساز بوده و بر روی هر خشت مهر سازنده آن زده شده است. استفاده از آجرهای مهری در ایران در دوره تیموری رایج بود، زیرا به شناسایی سازنده و اطمینان از کیفیت آجر کمک می‌کرد.

این مدرسه از چهار ایوان، هشت کلاس درس و 32 اتاق تشکیل شده است که دانش‌آموزان می‌توانند در آن استراحت کنند. ایوان‌ها یا تالارهای طاق‌دار به دلیل طاق‌های بلند و کاشی‌کاری‌های باشکوه خود چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.

استفاده از آجر در ساخت مدرسه غیاثیه خرگرد نه‌تنها کاربردی بود، بلکه دارای اهمیت فرهنگی و نمادین بود. در معماری ایرانی دوره اسلامی، آجر به‌عنوان یک ماده مقدس که نمایانگر زمین و جهان طبیعی است به‌حساب می‌آمد. استفاده از آجر نیز با مفهوم ظاهر که به جنبه مرئی یا بیرونی واقعیت اشاره دارد، همراه بود. دیوارهای آجری مدرسه غیاثیه خرگرد به‌عنوان جلوه‌ای کالبدی از ارزش‌های معنوی فرهنگ ایرانی آن دوران تلقی می‌شد.

نمایی از ایوان آجری مدرسه غیاثیه خرگرد

کاشی‌کاری تزیینی دیوارها و تالارهای طاق‌دار مدرسه غیاثیه خرگرد از دیگر جنبه‌های بارز معماری آن است. کاشی‌ها از سرامیک لعاب‌دار ساخته شده‌اند و با طرح‌های گیاهی و هندسی طرح‌ریزی شده‌اند. کاشی‌کاری برای افزایش جذابیت زیبایی‌شناسی ساختمان و ایجاد حس هماهنگی و تعادل مورداستفاده قرار گرفت.

تلفیق آجر و کاشی در مدرسه غیاثیه خرگرد نمونه‌ای عالی از تلفیق مصالح مختلف در معماری ایرانی است. استفاده از آجر، ساختاری مستحکم و بادوام ایجاد می‌کرد، درحالی‌که کاشی‌کاری به دیوارها و تالارهای طاق‌دار رنگ و بافت می‌بخشید.

دیوارهای آجری مدرسه غیاثیه خرگرد نیز فواید طراحی اقلیمی داشت. استفاده از آجر به تنظیم دمای داخل ساختمان کمک می‌کرد و در تابستان آن را خنک و در زمستان گرم نگه می‌داشت. دیوارهای ضخیم آجری نیز عایق از سروصدا و شلوغی دنیای بیرون بوده و محیطی آرام و متفکرانه را برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کند.

مدرسه غیاثیه خرگرد گواهی بر نبوغ و مهارت معماران و صنعتگران ایرانی دوره تیموری است. استفاده از آجر و کاشی‌کاری‌های معرق در ساخت مدرسه نه‌تنها کاربردی بود، بلکه از نظر زیبایی‌شناختی نیز نشاط‌بخش بود.

معماری فاخر دوره تیموری در مدرسه غیاثیه خرگرد، خراسان

نقش آجر در  مسجد گوهرشاد

مسجد گوهرشاد، واقع در شهر مشهد، در دوره تیموریان ساخته شده است. این مسجد توسط شهبانو گوهرشاد، همسر شاهرخ تیموریان در سال 1418 میلادی ساخته شد. این مسجد که اکنون یکی از بخش‌های اصلی مجموعه حرم امام رضا است، در دوره صفویه و قاجاریه مورد مرمت و بازسازی قرار گرفت.

یکی از بارزترین ویژگی‌های مسجد گوهرشاد استفاده از آجر در ساخت آن است. مسجد نمونه‌ای خیره‌کننده از روش‌های خلاقانه و زیبای استفاده از آجر در معماری است.

سرتاسر نمای مسجد با آجر لعاب‌دار با ترکیبی از آجر و کاشی معرق با بهترین کیفیت ساخته شده است. رنگ‌های بکار رفته شامل لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید، سبز، زرد، قهوه‌ای و مشکی  است که همه رنگ‌ها در چندین طیف در نوسان هستند. نقوش شفاف و قوی هستند و به طرز هنرمندانه‌ای با نقش تزئینی خود سازگار شده‌اند.

مناره‌های ضخیم و برج مانند که با گوشه‌های بیرونی مسجد ادغام می‌شوند، تا سطح زمین امتداد می‌یابند و همراه ازاره‌های سنگی، احساس استحکام لازم برای حمایت از جلوه پرشور آن را به مجموعه می‌دهند. الگوها هم پیچیده و هم فریبنده هستند و فرم‌های اساسی معماری را کاملاً تکمیل می‌کنند.

نمایی از مسجد گوهرشاد مسجد

یکی دیگر از ویژگی‌های جالب آجرکاری مسجد، تضاد ایوان‌ها است. این ایوان‌ها همه با هم ترکیب می‌شوند تا یک تجربه معماری استثنایی ایجاد کنند.

ایوان شرقی مسجد نیز در دهه 1960 مرمت شد. تاریخچه مسجد گوهرشاد و استفاده از آجر در ساخت آن بینشی از کاربردهای خلاقانه و کاربردی این مصالح ساختمانی به دست می‌دهد. این مسجد گواهی بر مهارت و هنرمندی سازندگان آن است و طراحی منحصربه‌فرد آن و استفاده از مصالح همچنان الهام‌بخش معماران و علاقه‌مندان است.

در خاتمه، مسجد گوهرشاد نمونه استثنایی از دستاوردهای معماری دوره تیموری است. استفاده مسجد از آجر در ساخت آن نشان از تطبیق‌پذیری و زیبایی مصالح دارد. الگوها و جزئیات پیچیده‌ای که در سرتاسر مسجد یافت می‌شود، مهارت استثنایی معماران و سازندگان آن دوره را به نمایش می‌گذارد.

گره های معرق هشت، مسجد گوهرشاد

نقش آجر در مسجد کبود

مسجد کبود مسجدی تاریخی است که در شهر تبریز، در شمال غربی ایران قرار دارد. این مسجد به‌خاطر کاشی‌کاری‌های آبی‌رنگ متمایزش که نامش را به آن داده است، شهرت دارد. اما آجرکاری مسجد نیز از ویژگی‌های قابل‌توجه طراحی و ساخت آن است.

قدمت استفاده از آجر در معماری ایرانی به هزاران سال پیش برمی‌گردد و امروزه نیز یکی از مصالح رایج ساختمانی است. آجر در طول تاریخ ایران از جمله در دوره‌های سلجوقی، مغول، تیموری، صفوی و قاجار در مساجد، کاخ‌ها و سایر بناهای عمومی استفاده شده است.

این مسجد در سال 1465 به دستور جهان‌شاه، حاکم قره قویونلو و همسرش خاتون جان بیگم ساخته شد. سازه مسجد از آجر بود که مصالح ساختمانی رایج در منطقه آذربایجان بود.

پس از سرنگونی قره قویونلوها توسط اوزون حسن از آق­قویونلوها، مسجد توسط دختر جهان‌شاه، صالحه خاتون، تا حدی تکمیل شد. در زمان یعقوب بن اوزون حسن، گنبد مقبره مسجد و قسمت‌های اصلی آن تکمیل شد.

مسجد بر اثر چندین زلزله آسیب دید، از جمله زلزله شدید در سال 1780 که تنها ایوان اصلی باقی ماند. بنا بر گزارش‌ها، مسجد در قرن هفدهم به طور کامل ویران و متروک شد. بازسازی مسجد در سال 1352 با نظارت وزارت فرهنگ ایران آغاز شد.

آجر به دلیل استحکام، دوام و خواص حرارتی، یکی از مصالح ساختمانی ضروری در معماری ایرانی بوده است. استفاده از آجر در مسجد کبود تبریز چندین پیامد مهم در ساخت و طراحی بنا دارد.

استفاده از آجر نیز در تزئینات مسجد نقش بسزایی داشت. آجرکاری بادقت ساخته شد تا نقوش و طرح‌های باشکوه بر روی دیوارهای بیرونی و داخلی مسجد ایجاد شود

رواق و گنبد مسجد کبود تبریز

آجرکاری در مسجد کبود تبریز نیز به دلیل رنگ آن قابل‌توجه است. کاشی‌کاری آبی متمایز مسجد نام خود را به آن داده است، اما آجرکاری نیز نقش مهمی در طرح رنگ آن دارد. استفاده از آجر قرمز در ساخت مسجد کنتراست قابل‌توجهی با کاشی‌های آبی ایجاد کرده و ظاهری چشمگیر و منحصربه‌فرد به این بنای فاخر داده است.

گنبد مرکزی نیز از ویژگی‌های بارز مسجد است و آجرکاری آن نقش مهمی در پایداری آن دارد. قطر گنبد تقریباً 24 متر است و توسط هشت جرز آجری عظیم که از کف‌بالا می‌آیند، حمایت می‌شود.

یکی دیگر از ویژگی‌های قابل‌توجه آجرکاری مسجد، نقوش کاشی‌کاری معرق در محراب است. قاب محراب با نقوش اسلیمی و ختایی تزئین شده است که به شکل استادانه‌ای چیده شده‌اند.

مسجد کبود تبریز در طول تاریخ نمونه‌ای استثنایی از معماری ایرانی در ساخت بناهای مذهبی است و آجرکاری آن نقش بسزایی در طراحی و استحکام سازه آن دارد. آجرکاری‌های مسجد مهارت‌ها و فنون صنعتگرانی را که آن را ساخته‌اند به نمایش می‌گذارد و طرح‌ها و نقش‌های باشکوه گواهی بر تسلط آنها در این هنر است. استفاده از آجرهای پخته و لعاب‌دار در بنای مسجد ویژگی بارزی است که بر زیبایی و منحصربه‌فرد بودن آن می‌افزاید. آجرکاری مسجد نه‌تنها کاربردی، بلکه از نظر زیبایی نیز دلنشین است و به نمادی مهم از میراث‌فرهنگی ایران تبدیل شده است. ادامه حیات و مرمت مسجد برای حفظ این اثر برجسته از معماری ایرانی برای نسل‌های آینده ضروری است.

معماری فاخر دوره تیموری ایران، مسجد کبود تبریز

ثبت سفارش انواع آجر سنتی و مدرن فقط با یک تماس 09120942935 📞

محصولات

برای مشاوره، ثبت سفارش و استعلام قیمت با ما به شماره  09120942935 📞 تماس حاصل نمایید.

ارسال بار صنایع آجر وندا توسط باربری های رسمی و معتبر حمل و نقل بار با هماهنگی خریدار محترم صورت می پذیرد.
در ضمن مشتریان گرامی می‌تواند در صورت امکان و صلاحدید خویش ، وسیله نقلیه خود را برای حمل بار ارسال نماید.